De Wetstraat is de Dorpsstraat niet. Die gedachte houdt voorzitter Eva De Bleeker en de lokale Open VLD-afdelingen overeind. Zowat vijftig sjerpen staan op het spel.
Het gebeurt zo discreet dat fotografen het moment missen: tijdens een bijeenkomst in Moriaanshoofd, een hotel net buiten het Oost-Vlaamse Oudenaarde, krijgt Eva De Bleeker onverwacht een zoen van Alexander De Croo. De animositeit tussen de nieuwe Open VLD-voorzitter en de ontslagnemende premier lijkt compleet verdampt. Het zal wel dat De Croo, nu kandidaat-burgemeester van Brakel, liever Antwerpenaar Vincent Verbeecke in de M34 (het partijhoofdkwartier aan de Melsensstraat, red.) had gezien. Na de ravage bij de parlementsverkiezingen van juni geeft alleen verzoening uitzicht op herstel.
De Bleeker ziet de bijeenkomst in Moriaanshoofd, half september, als een kick-off voor de lokale campagne. Een overrompeling wordt het niet in het blauwe hart van de Vlaamse Ardennen. Vooral kandidaten uit de buurt tekenen present, onder wie vader en zoon De Croo. Een wat kregelige Alexander stuurt de camera’s weg: “Vraag het Eva maar.”
In de ruime en verzorgde achtertuin van het hotel plant de kersverse voorzitter een boom. Dat die symbool staat voor een wedergeboorte ontgaat niemand. Het weer zet die symboliek nog extra kracht bij: na fikse regenbuien priemt de zon door de wolken. “Het nieuw liberaal verhaal begint lokaal”, leert een affiche die De Bleeker op een inderhaast geplaatst bord kleeft. “Met wat suiker werkt de lijm des te beter,” zegt ze. Voor de gelegenheid draagt ze een blauwe overall. “We gaan er alles aan doen om onze sterkte te bewaren, ook in moeilijke omstandigheden.”
Wat vermag Open VLD op zondag 13 oktober? De kaarten liggen anders, houdt De Bleeker vol. “Vlaanderen heeft een liberale onderstroom, lokaal behouden onze kandidaten het vertrouwen.” Ze is ervan overtuigd dat Open VLD in Aarschot (Gwendolyn Rutten), Mechelen (Bart Somers), Gent (Mathias De Clercq) en Kortrijk (Ruth Vandenberghe op de plek van Vincent Van Quickenborne) de sjerp zullen behouden. Over Oostende zwijgt ze bewust. Burgemeester Bart Tommelein levert een strijd bergop tegen John Crombez (Vooruit). En in Brugge, nog een centrumstad, vliegt Open VLD (Jasper Pillen) wellicht uit de meerderheid.
Doodsreutel
Dertig jaar geleden lanceerde toenmalig voorzitter Guy Verhofstadt de naam VLD, Vlaams Liberalen en Democraten. Het verzinnebeeldde de verbreding, de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang had afgedaan. Twintig jaar geleden ventte Noël Slangen het voorvoegsel “Open”, niemand wist er eigenlijk raad mee. Over enkele jaren zwaaien de liberalen weer met een nieuwe vlag.
Dertien oktober wordt voor de naam Open VLD de eerste doodsreutel. In slechts 35 gemeenten trotseren kandidaten onder de Open VLD-koepel, of een combinatie met die naam, de kiezer. Het is symptomatisch dat de vier laatste voorzitters (Rutten, Egbert Lachaert, Tom Ongena en De Bleeker) het merk dat ze jarenlang hebben aanbeden links laten liggen. Brakel biedt wel weerstand. Dat het Nieuwsblad in 2023 het tegenovergestelde suggereerde, is Alexander De Croo niet vergeten.
Voormalig Vlaams minister Dirk Van Mechelen begrijpt niet dat zoveel mensen het merk Open VLD laten vallen. Voor de vijfde keer trekt hij de lijst in Kapellen, al 42 jaar zwaaien de liberalen er de plak. “Open VLD blijft een sterk merk, ik zou begot niet weten waarom dat moet veranderen. De burgers weten wat ze aan ons hebben. Trouwens, een merk veranderen in de aanloop naar de verkiezingen: ik vind dat communicatief raar. Begin dit jaar hebben we er even over gediscussieerd, omdat de kopstukken het deden. We zagen de meerwaarde er niet van.”
In de gemeente van De Bleeker, Hoeilaart, kozen de liberalen voor het label Team 1560. Tim Vandenput, burgemeester en kandidaat om zichzelf op te volgen, verkoos een breuk “met Brussel”. Als Kamerlid steunde hij Vivaldi, thuis stak hij de handen in de lucht wanneer dorpsgenoten de regering bekritiseerden.
Die ‘Team-naam’ in Hoeilaart geneert haar, geeft De Bleeker toe wanneer we haar eind september nog eens ontmoeten in een klein Italiaans restaurant in de buurt van het Europees Parlement, ver buiten het zicht van de Wetstraat. Ze pleitte tevergeefs tegen, zegt ze. Ze houdt het in Hoeilaart op een dienende rol op de lijst, het voorzitterschap en het zitje in het Vlaams Parlement krijgen prioriteit.
“Geen spelletjes”
Dat veel liberalen lokaal niet als Open VLD opkomen, heeft natuurlijk ook te maken met de nieuwe regels. De grootste fractie krijgt na de verkiezingen het initiatiefrecht. Dat zette de deur open naar talloze samenwerkingen en kartels, inclusief een aangepaste naam. Alle liberale burgemeesters van de centrumsteden zochten uit lijfsbehoud naar partners: Trots op Oostende (met CD&V en Groen), Voor Gent (met Vooruit), Voor Mechelen (met Groen en onafhankelijken) en Team Burgemeester (Kortrijk, met CD&V).
Het nieuwe decreet spoorde met de lichtblauwe filosofie waarbij de ideologische tegenstellingen op lokaal niveau werden geminimaliseerd. “Partijen op lokaal niveau zijn stilaan achterhaald. (…) De kiezer heeft (hen) opgedoekt, al hebben die partijen dat zelf nog niet door. (…) Hoe sneller die partijen inzien dat ze moeten samenwerken, hoe meer de burger erbij gebaat is”, schreef Gwendolyn Rutten twee jaar geleden in een opiniestuk. De burgemeester geeft zelf het goede voorbeeld: Iedereen Aarschot verzamelt liberalen, socialisten en “nieuwe kandidaten”.
Op journalisten in haar kielzog zit Rutten dan weer niet te wachten. Voor haar is de nationale politiek een afgesloten hoofdstuk, bijgevolg hebben Wetstraatjournalisten niets te zoeken in Aarschot, is de redenering. Bovendien gunt ze de discussie over haar plotse ontslag als Vlaams minister midden in de zomer geen tweede ronde. Alvast De Bleeker kon die move maar weinig waarderen, het was toen chaos troef bij de liberalen.
Waar Rutten blij was met het decreet dat Somers als Vlaams minister van Binnenlandse Zaken doorvoerde, tonen de donkerblauwe liberalen zich koele minnaars. De Croo vraagt zich luidop af of de tendens naar twee partijen in gemeenten (team burgemeester tegen team oppositie) een goede zaak is. De Bleeker vindt het eveneens maar niets. “Ik moet toch niet alles goed vinden wat in het verleden is beslist? Uiteindelijk nodigt dit uit tot een samenwerking met om het even wie. Dat ondermijnt het democratisch principe. Geef mij maar de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester.”
De naam Open VLD mag dan imploderen, de lokale inplanting van de liberale beweging mag niet worden onderschat. Meer dan eens verbergt een creatieve naam toch een blauwe afdeling. Bijgevolg worden ze allemaal vanuit Brussel gefinancierd. Met zowat vijftig blauwe burgemeesters heeft Open VLD komende zondag flink wat verdedigen. Wie weet kan er ook wat terrein worden veroverd. De Bleeker denkt luidop aan Tervuren, Zichem maar vooral de nieuwe fusiegemeente Merelbeke-Melle waar Lachaert N-VA en CD&V moet afhouden. De hoofdvogel kan Vilvoorde worden. Daar trekt voormalig Vlaams parlementslid Jo De Ro een kartellijst, CD&V-voorzitter Sammy Mahdi duwt.
De Ro heeft net een maand onbetaalde vakantie achter de rug wanneer we hem spreken. Naar eigen zeggen is hij “extreem veel onder de mensen geweest”. Er was in liberale rangen best wat verdriet over de nederlaag van juni. Toch wordt hij daar niet op aangesproken. “We zijn ernstige mensen, we spelen geen spelletjes.” Het optimisme in Vilvoorde blijkt ook uit het feit dat de kartellijst van De Ro geen ‘Team Burgemeester’ heet, maar gewoon ‘Open VLD CD&V’. “In Vilvoorde stelt Open VLD nog iets voor, meer dan in de naburige gemeenten of een gelijkaardige centrumstad zoals Genk.”
Zwart gat Antwerpen
In Antwerpen is de sfeer minder optimistisch. Op een grijze woensdagnamiddag bussen Vincent Verbeecke (plek 20 stad) en Magalie Verstraelen (plek 1 district) in de buurt van het Koninklijk Museum van Schone Kunsten. De straten maken een verlaten indruk. Wie aangesproken wordt, toont zich weinig enthousiast. De voormalige uitdager van De Bleeker toont begrip: “Het wordt allemaal wat veel voor de mensen, zeker nu de nieuwe Vlaamse regering is gevormd. Soms is er te veel politiek.”
Een uur eerder maakte Tom Ongena zijn debuut als oppositieleider. Hij beschuldigde de nieuwe Vlaamse regering van “yappen”, veel woorden voor weinig inhoud. Open VLD hekelt het feit dat de jobbonus voor de bijl gaat. Verbeecke grijnst. Anderhalf jaar geleden pleitte hij tijdens een congres voor net dezelfde maatregel. De zoveelste Vlaamse koterij werd maar beter afgebroken voor een federale fiscale hervorming. Zijn toenmalige baas Bart Somers kreeg een toeval, een zieke Rutten moest het congres toespreken. “Welk resultaat kunnen we de kiezer anders voorleggen?”, vroeg Rutten retorisch. Ze legde de vinger op de inhoudelijke malaise van Open VLD.
Tussen al die kommer en kwel lijkt Antwerpen er nog het ergst aan toe. De stad lijkt een zwart gat dat elke liberaal verzwelgt. “Er is daar nood aan een recovery-project”, vindt ook De Bleeker. Voormalig Vlaams fractieleider Willem-Frederik Schiltz belichaamt dat project als lijsttrekker. Het moet al verschrikkelijk fout lopen als hij zijn zetel mist.
Verbeecke heeft het wat gehad met die horrorverhalen over Antwerpen. Zijn kompaan houdt een voorbijgangster aan, de koptelefoon gaat even af. “Ik zal me er eens in verdiepen”, zegt ze, terwijl ze het postkaartje aanneemt. Verbeecke beent al wat verder. De voorzittersverkiezingen hebben hem “sociaal” uitgeput. Nu zijn doctoraat achter de rug is, heeft hij tijd om voluit campagne te voeren. Tussen de sollicitaties door, want hij past voor een job als beroepspoliticus. “Ik hoop op een baan in de consultancy.”
De Antwerpse twintigers beseffen dat het geen klinkende overwinning wordt. De lijsten zijn verzwakt. De afwezigheid van Joodse kandidaten, voor het eerst in tientallen jaren, zal zich laten voelen. Ze willen “als team” een fond leggen voor 2030. “We hopen overeind te blijven. Voor witte konijnen is er geen plek”, klinkt het vastberaden. Soms is het leedvermaak niet ver weg. Hebben kandidaten er nog wel zin in na een zoveelste peiling waarbij de dubbele cijfers steeds meer een onbereikbare droom worden?
Dikwijls horen journalisten een existentiële vraag. “Bestaan we nog over vijf jaar?” We leggen de vraag voor aan De Bleeker, terwijl ze van haar koffie nipt in Brussel. “Dertien oktober moet het bewijs van de weerbaarheid worden.” De Vlaming moet beseffen dat het liberalisme nodig is. Meer vrijheid, meer ondernemen. En weg met het conservatisme. “Uiteindelijk wil een Vlaming zijn goesting doen. Hij wil hard werken. Maar met het verdiende geld wil hij doen wat hij wil. Dat is liberalisme.”
Van Mechelen haalt een oude slogan uit de vergetelheid als we hem vragen naar de toekomst van Open VLD: “ Optimism is a moral duty . Open VLD met 25 procent, dat waren pas tijden. Lokaal bracht dat steeds een gunstige wind mee, zeker. Ik was kapot van de uitslag van 9 juni. Veel mensen spraken me erop aan. Maar gevolgd met: in oktober zal het anders zijn.”
